مؤسسه آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی ایوانکی

گروه مهندسی صنایع

 پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

در رشته مهندسی صنایع  گرایش صنایع

 عنوان پایان‌نامه:

تجزیه و تحلیل اقتصادی کشاورزی برنج در استان مازندران و راهکارهایی در جهت دستیابی به حداکثر سودآوری

 استاد راهنما :

جناب آقای دکتر علی اسدی

چکیده :

بسیاری از اقتصاد‌دانان کشاورزی را به عنوان نیروی محرکه رشد اقتصادی در مراحل اولیه توسعه دانسته اند. نقش بخش کشاورزی از لحاظ تأمین درآمد، اشتغال، ارز آوری، بازار و به ویژه تأمین غذا در میان سایر بخش‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از وظایف اصلی کشاورزی در هرکشوری تامین نیازهای غذایی آن جامعه است. اهمیت تأمین غذا به تنهایی می‌تواند مبنای استراتژی توسعه اقتصادی باشد. استان مازندران با توجه به موقعیت خاص اقلیمی از دیر‌‌باز به عنوان یکی از پایه های اصلی کشاورزی و تأمین مواد غذایی در ایران مطرح می‌باشد و رتبه‌ی اول تولید برنج را در کشور دارا است. به طور کلی اقتصاد مازندران قطع نظر از برخی فعالیت‌های محدود صنعتی و اقتصادی متکی بر کشاورزی است، اما این فعالیت مهم در سال‌های اخیر رو به کاهش نهاده است. اکثر کشاورزان از میزان سودآوری کشاورزی برنج رضایت نداشته و از آینده شغلی خود نا‌‌ امید هستند و به دنبال تغییر کاربری اراضی بخصوص در اراضی نزدیک به دریا می‌باشند. این کاهش علاقه به کشت با کاهش زمین‌های کشاورزی همراه بوده و در پی آن میزان بیکاری نیز در این استان افزایش می‌یابد. پس باید به دنبال راهکارهایی بود تا این فعالیت مهم دوباره زنده شود و این امید به آینده‌ی شغلی دوباره برای کشاورز برنج‌کار فراهم شود. بررسی تحقیقات پیشین نشان داد که اکثر مطالعات انجام شده در زمینه‌ی بهبود میزان برداشت (بازده بیشتر در تولید)،کاهش میزان ضایعات در مراحل مختلف تولید و تبدیل، بررسی سیستم دستگاه‌ها و ماشین‌آلات کشاورزی و همچنین بررسی و تحلیل بهره‌وری و عوامل تولید می‌باشد که مطالعات انجام شده به دنبال افزایش تولید و کاهش ضایعات به منظور تحصیل محصول بیشتر می‌باشند. امّا اهداف اصلی در این پایان‌نامه با دیدی اقتصادی و مهندسی به دنبال مشخص کردن تصویری گویا و روشن از وضعیت موجود بخش کشاورزی در اقتصاد استان مازندران و تعیین نسبت درآمد به هزینه یک کشاورز برنج کار در طول دوره 10 ساله (1382 الی 1391) است تا فرضیه اول اثبات شود که کشاورزی برنج در استان مازندران با روش‌های موجود توجیه اقتصادی ندارد. سپس با شناساسی عوامل هزینه‌زا به عنوان متغیرهای مستقل و تعیین هزینه‌ی مراحل مختلف کشت برنج، به دنبال  تغییر در شیوه‌ی مراحل مختلف کشت (که در ابتدا روش سنتی می‌باشد) با روش‌های جدید (مکانیزاسیون) و سپس تحلیل آثار و پی آمدهای اقتصادی اجرای گزینه‌های مختلف و انتخاب پیشنهاد گزینه برتر، به دنبال کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری می‌باشد، تا فرضیه دوم بررسی شود که امکان بهبود ظرفیت و روشهای تولید در این بخش وجود دارد. این پژوهش از نظر هدف از نوع کاربردی و از منظر گردآوری داده‌ها روشی علی– مقایسه‌ای محسوب می‌شود. روش گردآوری اطلاعات نیز میدانی است. متغیرهای مستقل این تحقیق شامل پارامترهای هزینه در مراحل مختلف تولید و تبدیل شامل هزینه‌‌ی کارگر، هزینه‌ی بذر، هزینه‌ی سم، هزینه‌ی حمل و نقل، هزینه‌ی خرمنکوبی، تبدیل، آبیاری و … می‌باشد. این پارامترها به طور کامل در پرسشنامه‌‌ی پیوست این پایانامه موجود است. متغیرهای وابسته‌ عبارتند از: میزان کشت برنج در استان مازندران، میزان هزینه‌ی کل، میزان درآمد کل، میزان سود خالص و نسبت درآمد به هزینه. جامعه آماری شامل کلیه‌ی زمین‌های زیر کشت محصول برنج در 15 شهرستان مهم تولید این محصول و حجم نمونه 50 نفر، شامل کشاورزان برنجکار در 15 شهر ذکر شده استان مازندران، از سال 1382 الی 1391 می‌باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیق حاضر مصاحبه، پرسشنامه و اطلاعات مستند در سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران است. جهت پاسخگویی سوالات و بررسی هر یک از فرضیه ها از تکنیک های اصلی اقتصاد مهندسی (ارزش فعلی^[1] و نسبت درآمد به هزینه^[2]) استفاده شده است. با تجزیه وتحلیل صورت گرفته در فصل چهارم مشخص شد که اگرچه هزینه حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران هر ساله افزایش یافته است به طوری که پس از گذشت 10 سال این درآمد به بیش از 3برابر رشد پیدا کرده است، اما در مقابل این افزایش هزینه درآمد حاصل نیز به همان نسبت رشد داشته است به طوری که وقتی با استفاده از نرخ تورم و نرخ ترجیح زمانی (نرخ سود یک ساله بانکی) تبدیل و به سال مبناء (سال 1382) انتقال می‌یابد و با سال مبناء مقایسه می‌شود، تفاوت قابل ملاحظه‌ای وجود ندارد و علی‌رغم نگرانی کشاورزان به سودآور نبودن کشت برنج در استان مازندران این فعالیت هنوز ‌‌می‌تواند سودآور باشد. اما این پایان کار نیست و نشان داده شده است که امکان بهبود در شرایط و سودآورتر کردن کشت برنج وجود دارد و می‌توان به این فعالیت مهم در استان رونق بیشتری بخشید. بدین صورت که با شناسایی پارامترهای هزینه‌زا در مراحل مختلف تولید و تبدیل و با تغییر در شیوه‌ی کشت برنج از جمله مکانیزاسیون، عوامل هزینه‌زا تا حد ممکن کم و در صورت امکان حذف گردد تا هزینه‌ی کل کاهش یافته و کسر سودآوری که نسبت درآمد به هزینه را نشان می‌دهد، افزایش یابد تا انگیزه‌ی بیشتری برای کشاورزان برنجکار استان مازندران برای ادامه‌ی این فعالیت به وجود آید.

واژگان کلیدی : استان مازندران, کشاورزی برنج،  هزینه, درآمد, سودآوری, مکانیزاسیون, ارزیابی اقتصادی

فهرست مطالب

عنوان              صفحه 

چکیده. 2

مقدمه. 15

فصل 1: کلیات پژوهش.. 17

1-1- مقدمه. 18

1-2- بیان مسأله. 19

1-3- اهمّیت و ضرورت تحقیق.. 21

1-4- اهداف تحقیق.. 23

1-5- سوال‌ها و فرضیه‌های تحقیق.. 23

1-5-1-سوال‌های تحقیق.. 23

1-5-2- فرضیه‌های تحقیق.. 24

1-6- روش شناسی تحقیق.. 24

1-7- قلمرو تحقیق.. 24

1-7-1- قلمرو مکانی نمونه‌گیری.. 24

1-7-2- قلمرو زمانی نمونه‌گیری.. 25

1-8- جنبه‌ی جدید بودن و نوآوری تحقیق.. 25

1-9- تعاریف و اصطلاحات پایه. 26

1-9-1- کشاورزی.. 26

1-9-2- زمین.. 27

1-9-3- سطح زیرکشت… 27

1-9-4- خودکفایی.. 27

1-9-5- درآمد. 28

1-9-6- سودآوری.. 28

1-9-7- امنیت غذایی.. 29

1-9-8- تورم. 29

1-9-9- بیکاری.. 29

1-9-10- مکانیزاسیون.. 29

1-9-11- شالی.. 30

1-10- خلاصه. 30

فصل 2  : پیشینه نظری پژوهش.. 31

2-1- مقدمه. 32

2-2- برنج.. 32

2-2-1- تاریخچه جهانی  برنج.. 33

2-2-2- سابقه کشت برنج در ایران.. 33

2-2-3- میزان کشت برنج در ایران.. 34

2-2-4- نمونه‌هایی از مصارف برنج.. 34

2-2-5- تقسیم بندی واریته‌های برنج.. 35

2-3- تولید و تبدیل برنج.. 37

2-3-1- مرحله آماده سازی زمین اصلی.. 38

2-3-2) مرحله کاشت خزانه. 39

2-3-3- مرحله کشت زمین اصلی.. 41

2-3-4- مراحل داشت برنج.. 42

2-3-5- مرحله برداشت برنج.. 45

2-3-6- مرحله پس از برداشت… 47

2-4- بررسی پژوهش‌های انجام شده پیرامون موضوع : 48

2-5- خلاصه. 76

فصل 3 : متدلوژی تحقیق.. 78

3-1- مقدمه. 79

3-2- نوع تحقیق.. 80

3-3- جامعه‌ی آماری تحقیق.. 81

3-3-1- جامعه‌ی آماری.. 81

3-3-2- حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری.. 81

3-4- قلمرو آماری تحقیق.. 81

3-4-1- قلمرو مکانی نمونه‌گیری.. 81

3-4-2- قلمرو زمانی نمونه‌گیری.. 82

3-5- روش گرداوری آوری اطلاعات.. 83

3-5-1- مصاحبه حضوری.. 83

3-5-2- پرسشنامه. 83

3-6- متغیرهای تحقیق.. 84

3-6-1- متغیرهای مستقل.. 84

3-6-2- متغیرهای وابسته. 85

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 85

3-7-1- محاسبه‌ی درآمدها و هزینه‌ها 86

3-7-2- ارزش فعلی.. 86

2-7-3- نسبت درآمد به هزینه(B/C) 91

3-7-4- شاخص‌ها و راه‌های اندازه‌گیری سودآوری (بهره‌وری) 92

3-8- خلاصه. 94

فصل 4 : پیاده‌سازی متدلوژی تحقیق.. 96

4-1- مقدمه. 97

4-2- محاسبه‌ی هزینه‌ی تولید برنج  به ازای یک هکتار (در سال 82 ) 98

4-2-1- مرحله آماده نمودن زمین قبل از کاشت… 98

4-2-2- کاشت… 100

4-2-3- داشت… 105

4-2-4- برداشت و پس از برداشت… 108

4-2-5- تبدیل شلتوک به برنج.. 113

4-3- هزینه‌های تولید کشاورزی برنج در استان مازندران.. 114

4-3-1- سطح زیرکشت… 116

4-3-2- هزینه‌ی کل تولید کشاورزی برنج در استان مازندران.. 118

4-4- درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران.. 121

4-4-1- میزان تولید. 121

4-4-2- کل درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران در سال مبناء (سال زراعی 82) 124

4-4-3- درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران (از سال 82 الی 91) 127

4-5- تجزیه و تحلیل اقتصادی.. 130

4-5-1- ارزش فعلی(سال مبناء 1382) درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران از سال 1382 الی 1391  130

4-5-2- ارزش فعلی (سال مبناء 1382) هزینه‌ی کشاورزی برنج در استان مازندران از سال 1382 الی 1391. 131

4-5-3- نسبت درآمد به هزینه (B/C) 132

4-5-4- میزان سود حاصل از کشاورزی برنج (با کسر هزینه از درآمد) 134

4-5-5- ارزش فعلی سود حاصل از کشاورزی.. 136

4-6- بررسی و تعیین سهم هر یک از بخش‌های تولید در هزینه‌ی کل تولید برنج.. 138

4-7- راهکارهایی جهت رسیدن به سودآوری و بهره‌‌وری بالاتر در کشاورزی برنج.. 139

4-7-1- استفاده از تراکتور به جای تیلر در آماده سازی زمین کشاورزی قبل از کاشت… 141

4-7-2- استفاده از ماشین‌ نشاء به جای نشاء به روش سنتی( ایجاد خزانه و نشاء توسط کارگران ) 143

4-7-3- ایجاد تغییر در روش داشت… 145

4-7-4- استفاده از روش مستقیم برداشت یا برداشت شالی با استفاده از خرمنکوب پشت‌تراکتوری.. 155

4-7-5- روش جدید تبدیل شلتوک به محصولات نهائی برنج در شالیکوبی‌ها 158

4-8- مقایسه‌ی درآمد وهزینه‌ی روش سنتی کشت برنج با روشهای جدید (بهبود یافته) 159

4-9- خلاصه. 161

فصل 5 : نتیجه‌ گیری و پیشنهادها.. 163

5-1- مقدمه. 164

5-2- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.. 164

5-3- محدودیت‌های تحقیق.. 168

5-4- پیشنهادها 168

5-4-1- پیشنهاد برای کاربران.. 168

5-4-2- پیشنهادها برای تحقیقات آینده 169

مراجع 171

پیوست‌ها

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.