دانشگاه علامه طباطبائی

دانشکده علوم اجتماعی

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد جامعه شناسی

موضوع:

سینمای انتقادی دهه 1350 و عوامل تاریخی اجتماعی موثر بر شکل گیری آن

    استاد راهنما:

دکتر ابوتراب طالبی

استاد مشاور:

   دکتر وحید شالچی

زمستان91

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1      طرح مسئله……………………………………………………………………………………………………………… 2

2-1     اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 3

3-1     ضرورت و اهمیت تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 3

4-1     سوالات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………. 5

5-1     پیشینه ی تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 6

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

1-2     مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………………….. 20

–      ساخت گرایی تکوینی…………………………………………………………………………………………………. 20

–      نظریه صنعت فرهنگی………………………………………………………………………………………………… 23

–      نظریه مولف……………………………………………………………………………………………………………. 25

2-2     چهارچوب نظری………………………………………………………………………………………………………. 29

نظریه جامعه شناختی جورج هواکو……………………………………………………………………………………….. 29

3-2مبانی نظری نشانه شناسی………………………………………………………………………………………………. 34

–      فردینان دو سوسور…………………………………………………………………………………………………… 36

–      چارلز سندرس پیرس…………………………………………………………………………………………………. 40

–      رومن یاکوبسن…………………………………………………………………………………………………………. 42

–      رولان بارت…………………………………………………………………………………………………………….. 43

–      امبرتو اکو………………………………………………………………………………………………………………. 45

–      جان فیسک……………………………………………………………………………………………………………. 47

4-2     مفاهیم اصلی ………………………………………………………………………………………………………….. 48

سینمای انتقادی ……………………………………………………………………………………………………………. 48

5-2    فرضیه های اصلی تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 50

فرضیه های فرعی …………………………………………………………………………………………………………… 50

فصل سوم: روش تحقیق

1-3 پژوهش تاریخی…………………………………………………………………………………………………………… 53

2-3    نشانه شناسی…………………………………………………………………………………………………………. 55

3-3    نحوه جمع آوری داده ها……………………………………………………………………………………………… 56

4-3    اعتبار و روایی تحقیق………………………………………………………………………………………………… 57

5-3    جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………… 60

–      روش نمونه گیری و حجم نمونه ………………………………………………………………………………………. 60

فصل چهارم: یافته های تحقیق

الف.پژوهش تاریخی ……………………………………………………………………………………………………………. 63

1-4 تاریخچه ی تحولات اجتماعی عصر پهلوی…………………………………………………………………………. 63

–           دوره رضاشاه ( 1304 تا 1320)…………………………………………………………………………………….. 63

–           دوره فترت 1320 تا 1332………………………………………………………………………………………….. 66

–           محمدرضاشاه (1332 تا 1357)…………………………………………………………………………………….. 69

طبقات اجتماعی در دوره ی پهلوی……………………………………………………………………………………….. 76

–           اقشار مسلط……………………………………………………………………………………………………….. 76

–           طبقه ی متوسط جدید…………………………………………………………………………………………….. 78

–           قشرهای متوسط سنتی…………………………………………………………………………………………… 78

–           طبقه ی کارگر……………………………………………………………………………………………………… 78

–           طبقات روستایی……………………………………………………………………………………………………. 79

گروه های سیاسی مخالف و فرهنگ سیاسی مقاومت………………………………………………………………….. 79

سنت های هنری در دوره ی پهلوی دوم………………………………………………………………………………….. 80

–           تئاتر………………………………………………………………………………………………………………… 81

–           ادبیات……………………………………………………………………………………………………………… 82

2-4 تاریخچه ی سینما در ایران (1308 تا 1357)……………………………………………………………………… 83

            دوره اول 1308 تا 1316……………………………………………………………………………………………. 84

–           دوره دوم 1316 تا 1327…………………………………………………………………………………………… 85

–           دوره سوم 1327 تا 1357…………………………………………………………………………………………. 85

سینمای انتقادی……………………………………………………………………………………………………………. 88

مراکز فیلم سازی…………………………………………………………………………………………………………….. 91

استودیوهای فیلم سازی و تهیه کنندگان منفرد………………………………………………………………………….. 91

وزارت فرهنگ و هنر………………………………………………………………………………………………………. 92

تلویزیون ملی ایران……………………………………………………………………………………………………….. 93

کانون پرورش فکری کوکان……………………………………………………………………………………………….. 96

سانسور در سینمای ایران………………………………………………………………………………………………….. 97

3-4    تحلیل جامعه شناختی………………………………………………………………………………………………. 102

کارگردانان سینمای انتقادی دهه ی 1350………………………………………………………………………………. 109

آثار کارگردانان سینمای انتقادی در فاصله ی سالهای 1348 تا 1357 :……………………………………………… 111

–           داریوش مهرجویی…………………………………………………………………………………………………. 111

–           ناصر تقوایی……………………………………………………………………………………………………….. 112

–           مسعود کیمیایی…………………………………………………………………………………………………… 113

–           بهرام بیضایی………………………………………………………………………………………………………. 115

–           سهراب شهیدثالث………………………………………………………………………………………………… 115

ب.تحلیل نشانه شناختی……………………………………………………………………………………………………… 116

1)    نشانه شناسی فیلم «آرامش در حضور دیگران»………………………………………………………………….. 116

2)    نشانه شناسی فیلم «پستچی»…………………………………………………………………………………….. 125

3)   نشانه شناسی فیلم «رگبار»………………………………………………………………………………………… 131

4)    نشانه شناسی فیلم گوزنها………………………………………………………………………………………….. 136

5)نشانه شناسی فیلم «طبیعت بیجان»………………………………………………………………………………… 139

فصل پنجم: نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………….. 143

منابع…..…………………………………………………………………………………………………………………………… 3

• طرح مسئله

سینمای ایران در طول دهه­های گذشته فراز و نشیب­های بسیاری را از سرگذرانیده و تاریخی آمیخته  با اوضاع و احوال فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی ایران داشته و دارد. سینماتوگراف (دستگاه نمایش فیلم ) به سال 1279 هجری شمسی و به دستور مظفرالدین شاه قاجار خریداری و به ایران آورده شد و چند سال بعد نیز بهره گیری از آن برای نمایش عمومی  رواج یافت. “سینما در ابتدای ورودش به ایران به خدمت طبقه حاکم در می آید. یعنی برخلاف بیشتر دنیا که سینما از همان آغاز یک وسیله تفریحی عامه پسند به شمار میرود و در زیر چادرها و در بازارهای مکاره و تالارهای مختلف مردم کوچه و بازار را سرگرم میکند ، در ایران به صورت یک سرگرمی محدود اشرافی در می آید .” (مهرابی ، 1374 : 15(

انگیزش واقعی توسعه آغازین سینما را چند تجارت پیشه به وجود آوردند که حرفه شان را در کشورهای غربی ، عمدتا روسیه و فرانسه ، یاد گرفته بودند . این افراد عبارت  بودند از میرزا ابراهیم خان عکاس باشی و مهدی خان روسی (که از  مراسم سلطنتی فیلمبرداری کرد) ، ابراهیم خان صحاف باشی (که نخستین سینما را در 1284/1905 در ایران گشود) و خان بابا معتضدی (که چند فیلم سرگرمی و چند فیلم خبری تولید کرد) . (نفیسی ، 1378 : 31)

اولین فیلمهای بلند داستانی در ایران در دهه اول 1300 و مقارن با شروع مدرنیزاسیون آمرانه رضا شاه تولید شدند. اهمیت این دستگاه رسانه ای از همان ابتدا توسط دولتمردان ایران دریافته شد و بنابراین با اعمال قوانین سانسور دولتی تحت نظارت دولت درآمد. سانسور دولتی از یک طرف و واردات انواع و اقسام فیلمهای خارجی عامه پسند از طرف دیگر جریان سینمای ایران را تا چند دهه به سمتی سوق داد که این دستگاه رسانه ای خواسته یا ناخواسته در طول چند دهه به یکی از مهمترین ابزارهای ایدئولوژیک حاکمیت و صنعت فرهنگ سازی بدل شد .  محصول این دستگاه رسانه ای چیزی نبود جز فرهنگ توده ای  و “بر اساس منطق تولید اثر فرهنگی چون کالا سرانجام به شکل گیری فرهنگی پست و نازل منجر میشود که کارکردی ایدئولوژیک دارد ، تصوری ناراست از مناسبات اجتماعی و شکل سلطه در سر توده های مردم می آفریند : توجیه مناسبات دروغین.” (احمدی ، 1373 : 140) بر همین مبنا سینمای عامه پسند ایران تا اواخر دهه 1340 غالبا دارای نگرشی محافظه کار بود که از نظام طبقاتی ، سیاسی و فرهنگی موجود آگاه و ناآگاه دفاع میکرد و تلویحا در خدمت حفظ و استمرار آن بود. (اجلالی ، 1383 : 411)

با وجود استمرار و پایداری در مضامین سینمای عامه پسند(توده گرا) تنها در اواخر دهه 40 و خصوصا اوایل دهه 50 است که ما شاهد شکل گیری یک جریان سینمایی جدی و متعهد با مضامین اجتماعی و سیاسی هستیم. ما این سینما را تحت عنوان «سینمای انتقادی» نام میبریم. سینمای انتقادی که در تقابل با سینمای تجاری و عامه پسند و سیاست های رژیم شکل گرفت ، آن دسته از فیلم­هایی را شامل میشود که بی توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی نبوده و به طور صریح یا ضمنی به  نقد اجتماعی و سیاسی وضعیت موجود میپردازند ؛ و برای این منظور از مضامین هنری ، فلسفی ، اجتماعی و … بهره میگیرند.

سینمای انتقادی در برهه­ای حساس از تاریخ معاصر ایران شکل گرفت. تاثیرپذیری این جریان سینمایی از عوامل اجتماعی و تاثیرات اجتماعی بالقوه­ای که بر توده­ها داشته و کارکرد سیاسی­اش ، همگی نیازمند پژوهش جامعه­شناختی است. بنابراین این تحقیق می­بایست یک تحلیل کلان تاریخی را در برگیرد تا در پرتو آن بتوان با توجه به افق­های تاریخی فرهنگی به تحلیل عمیق متنی نیز پرداخت . چنین رویکردی به ما یاری می­رساند تا دید به مراتب جامع­تری درباره­ی شکل­گیری سینمای انتقادی و ویژگیهای مضمونی و محتوایی آن پیدا کنیم. از همین رو در این تحقیق در پی پاسخ به این سوالات هستیم که : عوامل تاریخی اجتماعی موثر بر شکل گیری این جریان سینمایی کدام اند؟ ویژگیهای مضمونی فیلمهای سینمای انتقادی کدامها هستند ؟

• اهداف تحقیق

اهداف پژوهش حاضر عبارت­اند از :

• بررسی ویژگیهای مضمونی و محتوایی سینمای انتقادی دهه 50
• بررسی عوامل تاریخی اجتماعی موثر بر شکل گیری سینمای انتقادی دهه 50

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.