دانشگاه آزاد اسلامی

واحد ارسنجان

دانشکده علوم انسانی، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش : مدیریت ورزشی

عنوان:

بررسی اولویت‌ها و محدودیت های اوقات فراغت با تاکید بر ورزش در بازنشستگان آموزش و پرورش شهرستان شیراز

استاد راهنما:

دکتر علیرضا آبکار

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

 چکیده…………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………. 3

1-2- بیان مساله …………………………………………………………………………………………….. 6

1-3-  ضرورت واهمیت ……………………………………………………………………………………. 10

1-4- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………. 12

1-5- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………… 13

1-6- پیش فرض ها ……………………………………………………………………………………….13

1-7- تعریف مفهومی و عملیاتی واژه های تحقیق ……………………………………………… 13

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………….. 16

2-2- مبانی نظری  …………………………………………………………………………………………. 16

2-2-1- کارکردهای فراغت  ……………………………………………………………………………….. 20

2-2-2- تعریف تفریح……………………………………………………………………………………….. 23

2-2-3- تعریف ورزش ……………………………………………………………………………………….. 26

2-2-4- دیدگاه اندیشمندان اسلامی در مورد ورزش ……………………………………………….. 27

2-2-5- دیدگاه اندیشمندان غربی در مورد ورزش ………………………………………….. 27

2-2-6- تعریف بازنشستگی ………………………………………………………………………………. 28

2-2-7- اهداف عمده نظام بازنشستگی …………………………………………………………………. 32

2-3- پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………….. 35

2-3-1- سوابق خارجی ………………………………………………………………………………….. 36

2-3-2- سوابق داخلی ……………………………………………………………………………….. 38

2-4- جمع بندی کلی …………………………………………………………………………………. 40

فصل سوم : روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………. 43

3-2- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………43

3-3- جامعه آماری، روش نمونه‏ گیری و حجم نمونه ………………………………………..43

3-4- متغیرهای مورد بررسی ………………………………………………………………………. 44

3-5-  ابزار اندازه گیری ……………………………………………………………………………… 44

3-6- روش جمع آوری اطلاعات و نحوه اجرای پرسشنامه …………………………………. 45

3-7- روشهای تجزیه و تحلیل آماری ……………………………………………………………… 45

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل اطلاعات

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………. 47

4-2- آمار توصیفی……………………………………………………………………………………. 47

4-3- تجزیه و تحلیل آمار استنباطی ……………………………………………………………… 75

فصل پنجم :  بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………….. 83

5-2- خلاصه تحقیق ……………………………………………………………………………….. 83

5-3- خلاصه یافته ها……………………………………………………………………………….. 84

5-3-1- تحلیل داده ها به تفکیک هر فرضیه …………………………………………….. 89

5-4- بحث و نتیجه گیری …………………………………………………………………………. 92

5-4-1- مهمترین نیازهای بازنشستگان در حال حاضر ……………………………………. 97

5-5- محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………… 98

5-6- پیشنهاد های برخاسته از تحقیق ………………………………………………………….. 99

5-7- پیشنهاد به سایر محققان …………………………………………………………………….. 100

فهرست منابع فارسی ………………………………………………………………………………..101

فهرست منابع انگلیسی ………………………………………………………………….. 104

فهرست نام ها …………………………………………………………………………………….106

چکیده انگلیسی   …………………………………………………………………………………… 114

چکیده:

هدف اصلی این پژوهش بررسی اولویت ها و محدودیت های اوقات فراغت با تاکید بر ورزش درمیان بازنشستگان آموزش و پرورش شهرستان شیراز می باشد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های توصیفی – تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی بازنشستگان آموزش و پرورش شهر شیراز بودند، بدین منظور تعداد 400 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب و با استفاده از پرسش نامه استاندارد مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های مختلف آماری توصیفی شامل میانگین، فراوانی و نیز آمار استنباطی شامل آزمون t  گروه های مستقل، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تحلیل واریانس ANOVA  از طریق نرم افزار کامپیوتری spss  صورت گرفت. نتایج نشان داد که بین مدت بازنشستگی و نحوه ی گذراندن اوقات فراغت رابطه معنی دار و مستقیم و جود دارد. علاوه بر آن نتایج نشان داد حدود نیمی از بازنشستگان یعنی 5/53 درصد در اوقات فراغت خود ورزش می کنند و از مهمترین عوامل موثر در پرداختن به فعالیت های ورزشی حفظ تندرستی بوده و نیز از مهمترین موانع و مشکلات گرایش به اجرای فعالیت های ورزشی بعد از بازنشستگی بترتیب مشکلات مالی و مشکلات جسمانی و حرکتی می باشد. سایر نتایج نیز با توجه به آزمون فرضیه ها در متن تحقیق آمده است.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

با ورود به هزاره جدید، بازنشستگی به یک مسئله عمده جمعیت شناختی و اجتماعی تبدیل شده است. در آغاز قرن بیستم امید به زندگی در ثروتمند ترین کشور ها بیش از 50 سال نبود، در صورتی که امروزه این رقم به 75 سال رسیده است. طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت در کشورهای در حال توسعه جمعیت بازنشستگان در طی 50 سال آینده 9 برابر افزایش خواهد یافت و در کشورهای توسعه یافته نیز جمعیت بازنشستگان بالاترین میزان رشد را خواهد داشت.

پیر شدن جمعیت بویژه جمعیت کهنسالان، برای تمامی کشورهایی که خواستار فراهم آوردن امنیت و رفاه برای تعداد رو به رشد افراد بازنشسته خود هستند، یک چالش واقعی محسوب می شود(نولان، 1994). بدیهی است که بررسی نیازها پیش درآمدی ضروری برای تعیین خدمات مورد نیاز جامعه، شناسایی اولویت ها و استفاده بهینه از بودجه است. این کار به عنوان بخشی از فرایند برنامه ریزی، می تواند پاسخگوی این پرسش باشد که کدام مشکل اجتماعی یا بهداشتی باید در درجه اول مورد توجه نهاد های اجتماعی قرار گیرد. بنابراین شناخت وضعیت و بررسی نیازها را باید اولین مرحله فرآیندی دانست که شامل برنامه ریزی خدمات، اجرا و ارزشیابی آن است(رپ، رینولدز[1]، 1999).

در جهان پر تنش امروز که انسانها به دلیل مشغله فراوان، همواره احساس خستگی می کنند اهمیت اوقات فراغت بر کسی پوشیده نیست.

الگوی فراغت می تواند تاثیر مثبتی بر وضعیت  زندگی و میزان لذت بردن افراد از زندگی داشته باشد، این تاثیر به فرد محدود نشده، بلکه وجود الگوهای فراغت مناسب به برنامه کلان هر جامعه نیز کمک خواهد کرد(پور اسماعیل، 1385).

جامعه شناسان معتقدند که فراغت مفهومی کاملاً نو است که با صنعتی شدن جامعه و شهرنشینی به وجود آمده است و نمی توان آن را با مفهوم بیکاری در قرون گذشته مقایسه کرد (زارعی، 1386). افروز معتقد است: منظور از اوقات فراغت، فرصت و زمانی است که در آن انسان مسئولیت پذیر هیچ گونه تکلیف یا کار موظفی را عهده دار نیست، زمان در اختیار اوست تا با میل و انگیزه شخصی به امر خاصی بپردازد (پوراسماعیل، 1385).

استفاده مناسب از اوقات فراغت، سبب سازندگی روح و روان گردیده و عدم استفاده صحیح از آن از عوامل کسالت و سستی است. اهمیت استفاده از اوقات فراغت تا آنجاست که رهبران معنوی جامعه نیز در این مورد بسیار سفارش کرده اند.

امام موسی کاظم ( علیه السلام ) مسلمانان را به تقسیم اوقات خود به چهار بخش، توصیه می فرمایند: اختصاص ساعاتی برای ارتباط و راز ونیاز با خداوند، اختصاص زمانی برای کار و تلاش، اختصاص ساعاتی برای ارتباط با دیگران و اختصاص اوقاتی برای درک لذت های حلال و تفریحات سالم که در اینجا به اوقات فراغت تعبیر می شود ( حرانی، 1383).

آمار نشان می دهد 85 درصد اوقات فراغت بازنشستگان کشور پای تلویزیون می گذرد ( خوشبین، 2002). استافورد[2]می نویسد در کشورهایی مثل آمریکا، اوقات فراغت به عنوان مهمترین بعد سلامتی بازنشستگان آمریکایی و کلید اصلی بازنشستگی سالم قلمداد شده است.

 در این رابطه مطالعات انجام شده، نشان داده است که مشارکت فعال بازنشستگان در فعالیت های اوقات فراغت و فعالیت های ورزشی ( یک بار ورزش در هفته) با هدف پیشگیری از مشکلات عملکردی مرتبط با سن، مداخلات موثری بوده اند ( استافورد، 2004). همچنین بیلن و نتولی [3]بیان می دارند که فعالیت های اوقات فراغت می تواند در بهبود درک افراد از سلامتی، استقلال، سبک زندگی، امید به زندگی و کیفیت زندگی آنان تاثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد. ( بیلن و نتولی، 2008).

سرشماری عمومی سال 1385 نشان داد بازنشستگان 10 درصد از جمعیت کشور ایران را تشکیل می‌دهند که این میزان تا 20 سال آینده به 2/20 درصد خواهد رسید ( برگفته از مجموعه مقالاتی پیرامون سالمندی [صفحه اینترنتی ]). این ارقام نشان می دهد اگر برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور از هم اکنون برنامه مدون و خاصی نداشته باشند در 20 سال آینده، کشور با بحران و معضل اساسی برای رفع مشکلات و مسائل اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی پیش آمده برای این قشر روبرو می شود.

شاید بسیاری از مردم بر این باور باشند که بازنشستگی نوعی طرد شدن از جامعه و کنار گذاردن افراد است که باید بقیه عمر را در خاموشی و انزوا دور از صحنه زندگی اجتماعی بگذرانند. با تاثیری که کلمات و الفاظ در القاء معانی و تصورات ذهنی افراد دارند، یکی از علل و عوامل این طرز تلقی نادرست از بازنشستگی همین کلمه بازنشسته می باشد. کلمه بازنشستگی در زبان فارسی به جای کلمه عربی ” تقاعد ” که حدود 60-50 سال پیش در زبان فارسی مصطلح بود انتخاب شده است .کلمه تقاعد از باب تفاعل که ریشه اصلی آن کلمه قعود یعنی نشستن و کم حرکت یابی حرکت بودن است می باشد. بر خلاف کلمه قیام که به معنای برخاستن و جنبش و تحرک و تلاش داشتن است. به این دلیل کلمه بازنشسته معنای آدم یک جا نشسته و بیکار و ناتوان وبی خاصیت و گوشه گیر و از کار افتاده را تداعی می نماید. شاید به همین دلیل است که وقتی فردی بازنشسته می شود، از اذهان همکاران و مسئولان حذف شده، و کمتر کسی به فکر آنان است.   در حالی که دیگری تعریف بازنشستگی را اینگونه بیان می نماید: بازنشستگی عبارت است از تدارک و گذر از نقشی به نقش دیگر، یعنی از نقش کارمند که تابع هنجارهای معینی است به نقش یک فرد بازنشسته که هنجارهای خاص خود را دارد. این هنجارها در فرهنگ های مختلف متفاوت است ( شجری، 1372).

از نظر الیاس ولک دیزجی  سالمندان و بازنشستگان سازندگان جامعه امروزی و ذخایر گرانبهایی هستند که در طول سالیان متمادی در کوره راه زندگی تجارب فراوانی برای ما به ارث گذاشته اند. آنان در واقع معمارانی هستند که بناها را آماده و تقدیم به نسل جوان نموده اند. فراموش کردن آنان، فراموش کردن هویت ، هدفها و نهایتاً فرهنگ جامعه است. اما بدلیل رشد فزاینده تعداد بازنشستگان بسیاری از کشورها از یکسو، محدودیت های فیزیکی و روانی ناشی از افزایش سن و کهولت از سوی دیگر مشکلات زیادی را برای فرد بازنشسته که اکنون سالمند شده است، خانواده او و جامعه ایجاد می نماید ( شجری ، 1373). اخیراً در اغلب جوامع واز جمله ایران اقداماتی جهت رفع معضلات بازنشستگان شروع شده است، ولی از آنجا که مشکلات و نیازهای افراد بازنشسته و سالمند با سایر افراد متفاوت است، بنابراین بهتر است قبل از هر گونه برنامه ریزی وضعیت موجود بازنشستگان از نظر اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و نحوه گذران اوقات فراغت مورد بررسی قرار گیرند.

2-1- بیان مسئله

وجود چالش ها و مشکلات متنوع گریبان گیر سالمندان و پیچیدگی ابعاد مختلف زندگی این قشر آسیب پذیر جامعه، بر لزوم کاوش و بررسی های عمیق تر در ابعاد آشکار و پنهان الگوهای تفریحات و اوقات فراغت بازنشستگان صحه می گذارد. مطالعات کمی، اغلب قادر به بررسی محتوا و اجزاء مضامین و یا عوامل و مفاهیم در آنها نیستند، بنابراین مطالعات کیفی که جواب فردی و تجربی را می کاوند، برای ارزشیابی این گونه مفاهیم تعیین کننده به شمار می آیند.

بویژه آن دسته از مطالعات کیفی که متمرکز بر زمینه وقوع رفتارها و پدیده ها بوده، رفتارها را در زمینه وقوع شان مورد بررسی قرار می دهند، مناسبترین نوع تحقیق در این مقوله به شمار می آید. زیرا به بررسی پدیده ها و مفاهیم در بستر ظهورشان می پردازد ( الو [1]، 2008).

اوقات فراغت صرفاً به یک سن یا جنس یا وضعیت خاص محدود نمی شود و همه ی افراد و اقشار جامعه در طی روز و سال، زمانی را برای فراغت نیاز دارند. با در نظر گرفتن این مورد که با توجه به ویژگی های سنی، جسمی، شغلی و تحصیلی فعالیت هایی که هر یک از افراد در اوقات فراغت انجام می دهند با یکدیگر متفاوت است، می توان به این نکته پی برد که هر یک از پارامترهای یاد شده به امکانات و برنامه های ویژه ای جهت گذران اوقات فراغت خویش احتیاج دارند و برنامه ای ثابت و کلی برای همه گروهها، به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای همه اقشار جامعه نخواهد بود ( نولان،[2] 1994 ).

اوقات فراغت به عنوان یک پدیده ی فرهنگی اجتماعی که در ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز موثر است، موضوع مشترک تمامی اقشار جامعه است .اوقات فراغت به سبب داشتن ویژگی های خاص، هم طرف توجه و عنایت دست اندرکاران تعلیم و تربیت و مسئولان امور فرهنگی، و هم روانشناسان و جامعه شناسان قرار گرفته است. در این میان نوجوانان و جوانان بیش از سایر اقشار جامعه در کانون توجه قرار گرفته اند، اما متأسفانه سالمندان و بازنشستگان، یعنی یکی از موثرترین گروه های جامعه، به فراموشی سپرده شده اند(کوهستانی، 1378). در اغلب جوامع شهری افراد 60 ساله بازنشسته می شوند و به همین علت افراد  60 ساله و بالاتر، به عنوان سالمندان یک کشور شناخته می شوند. در کشور ما نیز بازنشستگی از 60 سالگی آغاز می شود. بازنشستگی یعنی جدا شدن فرد از نقشی که سالهای متمادی داشته و در قالب جدیدی در آمدن. چون سالمند معمولاً با این نقش جدید آشنایی نداشته است و عادت نکرده کارهایی را که خودش می‌خواهد انجام دهد، دچار سرگردانی و اضطراب شده و برخلاف آنچه از بازنشستگی به عنوان شروع آزادی  تصور می کرده، خود را بیش از پیش افسرده می یابد، که این موضوع از نظر روحی و جسمی تأثیر فراوانی بر او خواهد گذاشت .از آنجا که بازنشستگان با زمان فراغت زیادی مواجه هستند چگونگی گذران این زمان می تواند بر کلیه زوایای زندگی فرد سالمند تأثیر بسزایی بگذارد (شجری، 1373).

از دلایل ضرورت و اهمیت بررسی وضعیت اجتماعی بازنشستگان آن است که این افراد با توجه به رویدادهایی مانند پایان دوران اشتغال و بازنشستگی، احساس تنهایی، طردشدگی و همچنین فشار ناشی از صنعتی شدن جوامع که به جدایی عاطفی و روانی منجر می شود در معرض خطر فزاینده ای قرار دارند(اعزازی، 1376). در سراسر جهان، از جمله ایران، اقداماتی جهت رفع معضلات بازنشستگان آغاز شده است، از آنجا که لازم است هر نوع تصمیم گیری در این عرصه با توجه به مشکلات و نیازهای ویژه بازنشستگان و سالمندان صورت گرفته، متناسب با شرایط فرهنگی – اجتماعی جامعه باشد، آگاهی از وضعیت موجود و شناسایی مشکلات و نیازهای واقعی بازنشستگان قبل از برنامه ریزی ضروری به نظر می رسد. اگر طراحی برنامه های اجتماعی در عرصه بازنشستگی، بر بینش و شناخت کافی از وضعیت بازنشستگان جامعه مبنی نباشد ممکن است نتایج ناموفقی در پی داشته باشد.

 در بسیاری از جوامع توسعه یافته که توانسته اند رشد بی رویه جمعیت را کنترل کنند، درصد افراد بازنشسته رو به افزایش است. لذا موضوع بررسی اوقات فراغت و نقش فعالیت های مخرج برای بازنشستگان کانون توجه محققان و برنامه ریزان آنان قرار گرفته است. تحقیقات در خصوص اوقات فراغت در کشورهای در حال توسعه همچون ایران، چندان گسترده و عمیق نیست. ایران دارای زمینه های تاریخی، سیاسی و اجتماعی – فرهنگی منحصر به فردی است که کندو کاو در ابعاد گوناگون آن می تواند راهگشای تدوین برنامه های مناسب فرهنگی در عرصه اوقات فراعت باشد. لازم به یادآوری است قبول آنکه تحقیقات و برنامه های انجام شده در کشورهای توسعه یافته به تمامی کشورهای در حال توسعه تعمیم پذیر است، می تواند فرضی بسیار اشتباه باشد ( خواجه نوری،‌1378).

 همچنین مروری بر تحقیقات صورت گرفته در داخل کشور، درباره ی اوقات فراعت و رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت و سبک زندگی بازنشستگان موید نبود مطالعات جامع و گسترده کاربردی در این زمینه است. وجود چالش ها و مشکلات متنوع گریبان گیر بازنشستگان و پیچیدگی ابعاد مختلف زندگی این قشر آسیب پذیر جامعه، بر لزوم کاوش و بررسی های عمیق تر در ابعاد آشکار و پنهان بررسی اولویت ها و محدودیت های اوقات فراغت بازنشستگان صحه می گذارد.

بازنشستگان به دلیل افزایش سن، کاهش در آمد، عدم توجه به وضعیت معیشتی جزو گروه های آسیب پذیر کشور محسوب می گردند.

مطالعات در سراسر جهان بویژه کشورهای در حال توسعه نشان داده است که خصوصیات فیزیولوژیکی، کنشی، ساختاری، ذهنی و عاطفی بازنشستگان به طور مشخص از خصوصیات جوانان یا حتی میانسالان متفاوت است.  بعضی از این افراد دارای توانایی های هستند که در صورتیکه بدرستی بکار گرفته شوند تاثیر قابل توجهی در امور اجتماعی داشته باشند.  پس از بازنشستگی انسان مجبور نیست کاری را انجام دهد که دیگران می خواهند، بلکه می تواند کاری را انجام دهد که خودش می خواهد.

از سوی دیگر ایران کشور پهناوری است که بیشترین جمعیت آن در شهرها زندگی می کنند. در این میان شهر شیراز یکی از کلان شهرهای کشور است که جمعیت زیادی در آن زندگی می کنند و طبیعی است که تعداد سالمندان آن در بین شهرهای مناطق مرکزی و جنوبی بیشتر از سایر شهرهاست. از آنجایی که سازمان آموزش و پرورش شیراز بزرگترین سازمان شهر به شمار می رود لذا مطالعه اوقات فراغت بخش مهمی از جمعیت کلان شهر شیراز که سالمندان و بازنشستگان سازمان آموزش و پرورش هستند می تواند در ساماندهی زندگی بخش بزرگی از خانواده های شیرازی و بهبود کیفیت زندگی این افراد حایز اهمیت باشد. لذا برای ما مهم است که بدانیم فرد بازنشسته آموزش و پرورش شیرازی شبها چه ساعتی به رختخواب می رود ، روزها به چه کارهایی مشغول است و معمولاً اوقات فراغت خود را چگونه سپری می کند .

 آیا عرصه فعالیت و گذران اوقات فراغت بر اساس آنچه که خود مایل است وجود دارد؟ و آیا فرد بازنشسته می تواند دوران طلایی عمر خود را آنگونه که خود دوست دارد سپری نماید؟ به چه کارهایی علاقه دارد؟ تا چه حد به استفاده از رسانه های گروهی مانند مجله، رادیو و تلویزیون پایبند است؟ و آیا در اوقات فراغت خود ورزش می کند؟ و مهمترین نیازهای فراغتی بازنشستگان در حال حاضر کدام است؟عوامل موثر در پرداختن به فعالیت ورزشی در اوقات فراغت بازنشستگان چیست؟ موانع و مشکلات گرایش به اجرای فعالیت های ورزشی در ایام فراغت بعد از بازنشستگی چیست؟

یافتن پاسخی مناسب برای سوالات فوق پژوهشگر را بر آن داشت تا وضعیت گروهی از بازنشستگان را که حقی بر گردن یکایک افراد جامعه دارند بررسی نماید.

جامعه ی آماری پژوهش شامل تمامی بازنشستگان آموزش وپرورش شهرستان شیراز در سال 1393 می باشد که تعداد کل انها 20348 نفر می باشد که 400 نفر بعنوان نمونه انتخاب شدند.

بطور کلی می توان اذعان داشت اهدافی که برای اجرای طرح تدوین گردیده چنانچه تحقق یابد می تواند راهکارهایی برای رفع مشکلات و محدودیت های اوقات فراغت بازنشستگان، به وجود آورد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.