چکیده:

پژوهش حاضر با هدف « طراحی الگوی آموزشی بهداشت و ایمنی کار بر اساس مدل کرامپ و بررسی تأثیر آن بر ارتقاء سطح مهارت های کارآموزان شهر ایلام »  صورت گرفت. روش پژوهشی مورد استفاده برای این تحقیق از نوع روش شبه آزمایشی با طرح گروههای آزمایش و گواه و پیش آزمون و پس آزمون بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه کارآموزان بهداشت کار فنی و حرفه ای شهر ایلام به تعداد 223 نفر بودند. نمونه به روش تصادفی خوشه ای چندمرحله ای، با در نظر گرفتن کلاس به عنوان واحد نمونه گیری انجام شد. حجم نمونه 60 نفر بود که به صورت تصادفی در دو کلاس 30 نفره، در دو گروه آزمایش و گواه قرار داده شدند. جمع آوری داده ها استفاده از دو نوع پرسشنامه محقق ساخته انجام شد. روایی پرسشنامه های مذکور توسط سه تن از متخصصین مورد تأیید قرار گرفت. پایایی پرسشنامه ها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (0.83) محاسبه گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده در این پژوهش از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، فراوانی تراکمی) و آمار استنباطی (آزمون T برای دو گروه مستقل) با نرم افزار Spss استفاده گردید. یافته ها نشان داد که استفاده از الگوی طراحی آموزشی کرامپ در ارتقاء سطح مهارت های مرتبط با بهداشت و ایمنی کار کارآموزان، پیشرفت آگاهی از عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار(0.0001p< )، چگونگی استفاده از وسایل حفاظت فردی و تجهیزات مرتبط با بهداشت و ایمنی کار(0.0001 p< )، ایجاد گرایش و ارتقاء فرهنگ مرتبط با بهداشت و ایمنی کار (0.0001 p< )، بهبود به یادسپاری عوامل جلوگیری از بروز حوادث ناشی از کار(0.0001 p< )،  برچگونگی بکارگیری(دانستن نحوه عملکرد در موقعیتی خاص)، مهارت های مرتبط با بهداشت و ایمنی کار (0.0001 p< )، در بین گروه های آزمایش و گواه تفاوت  معناداری وجود دارد و گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل از نظر ارتقاء سطح مهارتهای بهداشت و ایمنی کار، پیشرفت بیشتری داشت. پس می توان گفت که وجود یک طرح خوب با معیارهای استاندارد شده، موجب افزایش مهارت های کارآموزان در زمینه بهداشت کار می گردد. و به تبع آن، یادسپاری این مطالب نیز افزایش می یابد. بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که با توجه به تأثیر مثبت استفاده از این الگو در ارتقاء سطح مهارت های بهداشت و ایمنی کار، در برنامه های آموزشی کارآموزان، مسئولین و دست اندرکاران از این الگو به جای سایر الگوهای آموزشی استفاده نمایند.

کلید واژگان: طراحی آموزشی، الگوی طراحی آموزشی کرامپ، مهارت های کارآموزان، بهداشت کار

فصل اول:

کلیات تحقیق

۱-۱- مقدمه:

گسترش علوم و فنون و پیشرفت های لحظه ای در دنیای مادی، نظام های آموزش و پرورش کشورهای جهان را نیز متحول ساخته است. رشته های مختلف علمی در زمینه تربیت انسان ها، بسیار متحول شده اند و توانسته اند عاملی توانمند برای حرکت و رشد شوند. در این میان ضرورت ایجاد و طراحی یک نقشه اساسی و مطلوب برای پرورش، بیشتر به چشم می خورد. یادگیری هدف علم است. یک هدف یا حتی یک وسیله برای رسیدن به هدفی والاتر. از آنجای که گستره تغییرات در دنیای ما بسیار متحول تر از آنچه می پنداریم است، پس یادگیری آن ها نیز بسیار متحول تر شده است ( لیشن و همکاران، ترجمه فردانش، 1386). وقتی بحث از نیاز و خاستگاه پا به عرصه تعلیم و تربیت می گذارد، توجه به طرح ریزی های اساسی، اصولی و مرتبط برای برآورده کردن آن نیاز بیشتر به چشم می خورد. نگاه به مسائل کلان آموزشی در کشور جمهوری اسلامی ایران این نکته را گوشزد می کند که برای رسیدن به اهداف بزرگ تر و مهمتر، باید اصولی حرکت کرد و اساس پیشرفت را در نقشه های آموزشی دولت پیش بینی کرد ( سیف، 1387).

دیدگاه های نوین آموزشی همواره به این مطالب اشاره دارد که، نگاه به افراد در زمینه پرورش و شکوفایی استعدادها و کسب انگیزه های لازم برای ادامه این حرکت، باید هم جهتی خاصی با رویکردهای اصولی داشته باشد. از آنجا که هدف اغلب محتواهای آموزشی ما در غالب ابزارها و کتاب های درسی، رسیدن به یادگیری مفهوم و کسب اطلاعات است. مسلماً داشتن یک طرح متناسب با درنظر گرفتن اجزاء، همانند هدف، کاربرد، نیاز و امکانات، می تواند توفیق رسیدن به این هدف را تضمین کند. طراحی آموزشی به عنوان دستاورد خاص علمی، توفیق رسیدن به اهداف عالی را در پی خواهد داشت (احدیان، 1382). نگاه منتقدانه به مسائل جاری آموزش در سازمان فنی و حرفه ای کشورمان، به این مسئله می رسد که، چگونه باید از دل هدف های کهنه و خاستگاه های کلیشه ای شده به هدف های اساسی و پویا رسید و انگیزه های لازم را در هر فرد یا گروه حفظ کرد؛ به طوری که خود جایگاه و خاستگاه رسیدن به تعالی باشد.

نگاه ما تکنولوژیست های آموزشی به مقوله یادگیری، نگاهی سطحی و مقطعی نیست، مسلماً ما یادگیری، یادسپاری و بهبود عملکرد را، فرایندی اصولی و سازنده می دانیم که توان ایجاد آن از طراحی های متناسب برمی آید. نگاهی که وقتی آن را وارد حیطه های خردتر نظام آموزشی مانند: برنامه های آموزشی و تربیتی برای پایه های مشخص تحصیلی می کنیم، شاهد افول ضعف ها و پویایی بالنده هستیم. جایگاهی که علم طراحی آموزشی^[1] با ساخت و بافت خود آن را در زمینه یادگیری و انگیزه های دانستن به وجود آورده است.

طراحی، به معنی اختراع کردن، اندیشیدن یا تنظیم یک نظریه ذهنی، ترسیم و آماده کردن پیش نویس یک نقشه، اختصاص دادن یا بکار گیری منابع برای دستیابی به یک هدف و بالاخره تهیه یک نقشه کاری برای حصول به آنچه که از پیش تعین شده است، می باشد (رضوی،۱۳۸۶).

کار طراح، نقشه کشی برای آینده است، و این طراحی در هر زمینه ای که انجام شود نامی خاص به خود می گیرد. که در اینجا بحث از طراحی آموزشی است که طراح به نقشه کشی و فراهم آوردن برنامه ای برای آموزش دست می زند که طراحی آموزشی نامیده می شود. امروزه وظایف طراحان آموزشی نسبت به گذشته دستخوش تغییراتی شده است و این تغییرات به سبب عواملی از قبیل ظهور دیدگاه های جدید در یادگیری، فن آوری های نوین مانند: فن آوری رایانه و اینترنت، و نیز بروز و ظهور فن آوری عملکرد پدید آمده است (رضوی،۱۳۸۶).

2-1- بیان مسأله :

در دنیای امروز، سیستم های آموزش و پرورش کشورهای دنیا بسیار متحول شده اند. تغییرات با شتاب ثانیه ها همراه است. قرن حاضر، تبلور پیچیده ترین سطح علوم و فنون خواهد بود. به دنبال این تغییرات و پیشرفت های نوین و اساسی در همه حیطه ها، نظام های آموزشی دیگر در شکل و قالب خود، بدان شکل موجود، قادر به ادامه حیات نخواهند بود. زیرا؛ هدف ها، برنامه ها و راهبردها و سطوح اجرا، دیگر جوابگوی این تغییرات نیست. بررسی برای شکوفایی و تحول نظام های آموزشی، به ویژه روی محتوای دروس و شکل های ارائه «آموزش» و «یادگیری» آن، این مطلب را تأکید می کند که با چنین متغیرهای پیچیده و نوین در جهان مادی؛ نظام آموزشی قادر به تولید علم و شکوفایی نیست، و یا حتی در قالب امروزی،  مجالی برای ادامه حیات نخواهد داشت (احدیان، 1382). یادگیری، در نظام تعلیم و تربیت ما به گونه های مختلفی تعریف و تعبیر شده است. در بعد سنتی آن، وجود یک کلاس و یک برنامه طراحی شده براساس یک نیاز کمی و مشروط به شرایط خاصی، از جمله: حرکت به سمت پایه بعدی و گرفتن امتیازی که به نمره قبولی معروف است آن را شکل می دهد. در بعد نوین و جدیدتر آن بهای خاصی به فراگیر، یعنی دریافت کنندگان اصلی آموزش داده شده است و رسیدن به مفهوم یادگیری را، در داخل برنامه جای داده است (رضوی، ۱۳۸۶).

تکنولوژی آموزشی، با رویکردهایی که در مورد طراحی عنوان کرده، توجه متخصصین را به سمت اهمیت این رشته در مسائل انسانی می برد. مدل های طراحی آموزشی بسیار گوناگون، و بر حسب نظریات مختلف ارائه شده اندو در تجربیات گوناگون آموزشی در کشور های جهان، مطلوبیت خود را نشان داده اند، با تفکر بر روند ها و بر نامه های آموزشی، در اغلب نظام های موفق، این سوال در ذهن پرورانده می شود،که علت توفیقات آنها در چیست؟ و آنها چگونه با متحول شدن عرصه های علوم و فنون ،به هدف های اصولی خود می رسند؟ (سیف، 1376).

از آنجاییکه که نداشتن یک نقشه و برنامه در هر مرحله از تربیت انسان ها، بر پیچدگی مشکلات آموزشی، یادگیری و ساختاری افزوده، ونه تنها در مورد انسان، بلکه کل جریان های موجود در جامعه را، به لحاظ ارتباط عمودی و افقی مسائل تربیتی، با مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به مخاطره می کشاند، مشکل یادگیری، ریزش یادگیرندگان در دوره های تحصیل، عدم انتخاب درست رشته های تحصیلی، تکرار پایه، نرسیدن به عرصه تولید علم و در نهایت، عقب ماندگی اساسی انسانی، همه از مشکلات جنبی نبود طرح های مناسب در آموزش است (فردانش،۱۳۸۵). عدم توجه به برنامه ریزی محتوا و شیوه های ارائه، با توجه به دیدگاه های فلسفی تربیتی و جریان های آموزشی در همین زمینه مشکل را چند برابر کرده است. این مسئله، بویژه در مورد فراگیرانی مسئله سازتر می شود که، در پایه های حساس تحصیلی قرار دارند. برنامه های تعلیماتی ما در مقاطع جدید، با شکلی همراه است که، از جلب توجه و رضایت فراگیران، در برخورد با محتواهای مخصوصاً جدیدتر، بسیار ناتوان است. حال، چه بسا که همین محتواها، اساس انتخاب علایق، زمینه های شغلی و رشته های تحصیلی کارآموزان را تعیین می کند (همان منبع).

از سویی همه‌ ساله‌ در جهان‌ ده‌ها میلیون‌ کارگر قربانی‌ حوادثی‌ می‌شوند که‌ منجر به‌ کشته‌ شدن‌ و یا از کارافتادگی‌ تعداد کثیری‌ از آن‌ها می‌گردد. بر طبق‌ آمار منتشر شده‌ در کشورهای‌ پیشرفته‌ صنعتی‌، سالانه‌ از هر ده‌ نفر کارگر یکی‌ دچار سانحه‌ می‌شود و در نتیجه‌ اینگونه‌ سوانح‌، پنج‌ درصد روزهای‌ کار ملی‌ به‌ هدر می‌رود. حوادث‌ ناشی‌ از کار از سویی‌ سبب‌ ناراحتی‌ فرد کارگر و یا افراد خانواده‌اش‌ می‌شود و از سوی‌ دیگر سبب‌ از بین‌ رفتن‌ سرمایه‌ و تزلزل‌ بنیان‌ اقتصادی‌ جامعه‌ می‌گردد (گرامی نژاد، ۱۳۹۰).

بررسى ها نشان داده است که درصد نسبتا بالایى از حوادث، بواسطه خطاى انسانى بوقوع مى پیوندد خطاى عملکرد انسان، جنبه هاى مختلفى دارد که جهل، نادانى وناآگاهى از عاقبت عمل یکى از مهمترین این جنبه ها می باشد و براى از بین بردن آن، باید نیروى کار و اشخاص را نسبت به خطراتى که در محیط کار تهدیدشان مى کند، آگاه کرد و آموزش را به آنان ارائه داد. محققین زیادى کوشیده اند تا با دستیابى به میزان آگاهى کارگران از مسائل ایمنى و بهداشتى، بتوانند برنامه آموزشى مناسبى را دراین زمینه اجرا نمایند. البته توجه به عامل انسانى در ارتقاء ایمنى محیط هاى کارى، بدین معنى نیست که دیگر فاکتورهاى مطرح در ایمنى و بهداشت کار نظیر طراحى صحیح ماشین آلات، آرایش مناسب ماشین آلات در محیط کار، حفاظتها، وسائل حفاظت فردى… از اهمیت کمترى برخوردار هستند، بلکه درواقع تمام آنهاجزئى از یک برنامه جامع ایمنى را طلب مى کنند. وقتى علیرغم رعایت کلیه ضوابط ومقررات ایمنى، بازرسى و… حوادث همچنان نرخ بالایى را به خود اختصاص مى دهند، توجه به عامل انسانى که یکى از فاکتورهاى مهم در بروز حوادث ومسائل ایمنى است اهمیت فوق العاده اى پیدا می کند (علیجان، 1372).

یکی از مشکلات مهم آموزشی به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، مشکل نداشتن آموزشهای خاص در ارتباط با ایمنی و بهداشتی برای کارآموزان فنی و حرفه ای به عنوان شاغلین آینده می باشد. ایمنی به عنوان شاخصی در خصوص درجه نسبی فرار از خطر و همچنین بهداشت حرفه ای به عنوان مفاهیمی جهت ارزیابی میزان تماس با آلاینده های مختلف و متعدد محیطهای کار از جمله موارد حائز اهمیتی هستند که سازمان فنی و حرفه ای با طراحی های دوره های آموزشی می بایست به آن توجه نمایند. بدیهی است شناسایی و کنترل خطرات برای بالا بردن سطح عملکرد در سایه دارا بودن محیطی بهداشتی، ایمن است. از این رو پژوهش حاضر با در نظر گرفتن اینکه میزان بسیار بالای حوادث ناشی از کار در اثر عوامل فیزیکی، عدم توجه به استفاده از تجهیزات ایمنی فردی، عدم شناخت کافی از فرهنگ بهداشت و ایمنی و … در مراکز فنی و حرفه ای است و نیز با توجه به پیشرفت های اخیر در زمینه طراحی دوره های آموزشی بر اساس الگوهای مهارتی و رفتاری، این پژوهش در پی طراحی آموزشی بر اساس بازده های یادگیری مدل کرامپ و بررسی تأثیر آن بر روی مهارتهای کارآموزان فنی و حرفه ای شهر ایلام می باشد. از آنجاییکه تا کنون به مسأله بهداشت و ایمنی کار بر اساس مدل کرامپ پرداخته نشده است، پژوهش حاضر از این لحاظ جدید می باشد. با استفاده از الگوی پیشنهادی طراحی شده سعی در آموزش و به یادسپاری بهتر عوامل مرتبط با بهداشت و ایمنی کار و نیز کاهش میزان خطرات ناشی از کار، ارتقاء فرهنگ بهداشت و ایمنی کار و بهبود عملکردهای مهارتی در بین کارآموزان فنی و حرفه ای دارم.

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق:

هنگام اجرای روش ها و راهبردهای ایمنی شغلی، صنعتی و محیطی با مشکلات و تناقضاتی رو به رو می شویم. توجه به این مسائل، موجب کاهش تأثیرات محیطی و پیشگیری از حوادث احتمالی می شود. اگرچه مزایای این امر بسیار قابل توجه است، اما تحقیقات نشان می دهد که اهمیت و ضرورت معیارهای ایمنی در سازمانها، به طور کامل پذیرفته نشده است. معیارها و برنامه ریزی های پیشگیری از حوادث با هدف افزایش ایمنی محیط، موجب بهبود سلامت و زندگی انسانها و کاهش تأثیرات محیطی نامطلوب شده است. علاوه بر مزیت های یادشده، سبب کاهش هزینه و پیشگیری از خطر نیز خواهد شد ( وزارت بهداشت و ایمنی محیط کار ایالات متحده^[2]، 2002). بهداشت و سلامت کارگران ضامن سلامت و رشد اقتصاد وبه تبع از اجزاء مهم توسعه است. یک نیروى کار سالم علاوه بر فایده رساندن به خود به علت تعاملى که با جامعه و اطرافیان خود دارد، سلامت جامعه را نیز سبب می شد و این مساله در گرو داشتن آگاهى مناسب نسبت به بهداشت کار و مسائل ایمنى است. با توجه به اینکه حوادث یکى از علل مهم به خطر افتادن سلامت افراد است و این مساله در محیط کار نمود بیشترى پیدا مى کند. رعایت اصول ایمنى مى تواند به نوعى سلامت کارگر را تضمین کند پس لازم است هر نیروى کار آگاهى کافى از ایمنى و بهداشت کار داشته باشد (همان منبع).

موضوع بهداشت و ایمنی کار، ازجمله موضوعاتی است که شامل انواع مفهوم، قانون، روش کار و نمودهای مشخص و نا مشخص است، از آنجایی که اغلب فعالیت های آموزشی، که توسط مربیان برای کارآموزان تهیه می شود، به صورتی است که برداشت سطحی، در حد حفظ و درک مفاهیم را فراهم می آورد. این در حالی است، که ما باکارآموزانی روبه رو هستیم که وارد مقطعی جدید شده اند و برای اولین بار، با بعضی از موضوعات درسی به صورت تخصصی مواجه می شوند. با توجه به اینکه طرح های درسی که موجود می باشد، توانایی کامل ارائه و آموزش موارد فوق را ندارند (موریسون^[3] ترجمه رحیمی دوست، 1387). ضرورت ایجاب می کند، این موضوعات و مفاهیم را در قالبی قرار دهیم که متناسب با آن ها باشد. بهداشت و ایمنی کار، تعاریف، مفاهیم و قوانین متعددی دارد، پس لازم است الگویی برای آن طراحی و اجرا گردد تا تسهیل کننده یادگیری تعاریف، مفاهیم و قوانین آن باشد.

الگوی طراحی آموزشی کرامپ، از جمله الگو های طراحی آموزشی با ساختار الگوریتمی می باشد، که نحوه ارائه و چیدمان اجزاء آموزش رابه شکلی مناسب، در مورد انواع موضوع، مفهوم، و قانون بیان می کند.(بلبین و بلبین^[4]، 1972). این الگو، با استفاده از عملکرد های پایانی مورد انتظار، سطح عملکرد ها را به بالاترین مرحله از جمله، یادگیری روش کاری (دانستن نحوه عملکرد در موقعیتی خاص) انتقال می دهد، و روش رسیدن به این عملکرد ها را برای انواع موضوعات و مفاهیم روشن می کند. بلبین^[5] (1972) این اعتقاد را دارد که «الگوی کرامپ» دارای نقطه ی اوجی است و آن تطبیق هدفهای آموزش با روشهای آموزشی است (رمی زفسکی، ترجمه فردانش،۱۳۹۰).

با تو جه به آنچه که ذکر گردید ضرورت داشتن دوره های آموزشی بهداشت کار بر اساس الگوهای طراحی آموزشی برای سازمان فنی و حرفه ای را می توان در موارد زیر بر شمرد:

۱- میزان تأثیر گذاری الگوهای طراحی آموزشی در حوزه های مختلف علوم، از علوم پایه گرفته تا علوم انسانی و مهارت های فنی و زبان آموزی و… باید دقیقاً و به صورت مستندات علمی مشخص گردد تا برنامه ریزان و مسئولین آموزشی بتوانند برنامه ریزی مناسبی در به کارگیری الگوی آموزشی بهداشت و ایمنی کار در مراکز فنی و حرفه ای داشته باشند.

۲- یادگیری کارا و مفید بهداشت و ایمنی کار برای دست اندرکاران نظام های آموزشی خصوصاً نظام فنی و حرفه ای کشورمان، یکی از معضلات پیش روست و از طرفی نمی توان به راحتی از کنار نتایج یادگیری بهداشت و ایمنی کار به راحتی گذشت؛ زیرا، امروزه در بسیاری از علوم در همه عرصه های بدون تسلط بر بهداشت  و ایمنی در محیط کار انجام هر کار علمی، آموزشی و اقتصادی، بسیار سخت و زمان بر و پر هزینه است.

۳- توسعه ی کارگاه های آموزشی و تدوین برنامه ها و دستورالعملهایی که اخیراً وزارت آموزش فنی و حرفه ای برای ارتقاء سطح کیفیت تدریس در مدارس در پیش گرفته و منابع مالی و انسانی زیادی را در این مسیر هزینه می کند، نیازمند دستیابی به آثار و نتایج چنین پژوهش هایی در حوزه ی الگوهای طراحی آموزشی هستند.

۴- هنوز بسیاری از دست اندرکاران آموزش فنی و حرفه ای، مدیران و مربیان و اولیا و از همه مهمتر کارآموزان به میزان تأثیر یا عدم تأثیر استفاده از طراحی آموزشی در زمینه بهداشت و ایمنی کار، پی نبرده و اغلب آنها به اینگونه طراحی ها به عنوان ابزارهایی دست و پا گیر، نه ابزارهایی کارآمد برای افزایش مهارت های کارآموزان می نگرند.

 برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.